تاريخچه ساز قانون

قانون يكي از قديمي ترين سازهاي ايراني است كه توانايي بيان گوشه هاي موسيقي ايراني را دارد ولي متاسفانه مدت مديدي است كه در سرزمين ما ناشناخته مانده ، در حالي كه در كشورهاي همجوار سالهاست كه از اين ساز استفاده شده است .

تقريبا از نيم قرن پيش تاكنون، موسيقي دانان ايراني به اجراي اين ساز روي آورده اند ، اما با وجود اينكه زمينه كار اينان بر نغمه هاي موسيقي ايراني مبتني بوده است ، به دليل تقليد ناآگاهانه از روش و سبك نوازندگي موسيقي عربي، اين پندار اشتباه به وجود آمده كه ساز قانون عربي است و آن را بايد به شيوه عربي نواخت، حال آنكه اين سبك در قانون نوازي ، علاقه مند به موسيقي ايراني را فرسنگها از شناخت اصول و ظرايف اين ساز كه كاملا با موسيقي ايراني منطبق است، دور مي سازد.

از آنجا كه نوازندگي بر روي هر ساز و بيرون كشيدن « نغمه » هاي گوناگون از آن ، گذشته از توانايي و مهارت نوازنده ، بستگي به امكانات و موانعي دارد كه در خود ساز و ساختمان آن نهاده شده است ، اينك بايد انديشيد در ساز قانون كه قرنها خارج سرزمين ايران ، در كشورهاي عربي زبان ، ترك زبان و ارمني زبان ، بيرون از مسير موسيقي ايراني به رشد و تكامل خود ادامه داده و « بياني » غير ايراني يافته است ، آيا مي توان آن را به سازي با بيان موسيقي ايراني و با امكاناتي ويژه اصول و ظرايف اين موسيقي ، و با همان پرده بنديهاي مخصوص آن تبديل نمود ؟

تاريخچه ساز قانون و مخترع آن

عده‌اي معتقدند كه مخترع اين ساز فارابي است و برخي ديگر مي‌گويند منشاء آن خراسان بوده و در قرن سيزدهم (ميلادي) در موصل پيدا شده، هر چند هيچيك از اين نظردهندگان دليل بر ادعاي خود ندارند. واقعيت اين است كه در فرهنگ كلاسيك شرق، ردي از سازهاي خانواده سيتار پيدا نشده و سرمنشاء قانون نيز، مانند سرچشمه بسياري از سازهاي ديگر، تاريك مانده است. آنچه بيشتر محتمل مي‌رسد اينكه قانون از سرزمينهاي شرق نزديك , به اروپا رسيده و در كشورهاي اروپايي با مكانيزه كردن آن، بزرگترين ساز كلاويه‌دار سيمي را ساخته و پرداخته‌اند...

قانون يك ساز است متعلق به خانوادهٔ قديمي سيتار (Cythare)، كه در سده‌هاي ميانه تحت عنوان Canon يا miocanon به اروپا برده شد. اين ساز داراي يك جعبهٔ چوبي به شكل ذوزنقه‌است كه به وسيلهٔ دو انگشت سبابه و دو مضراب (كه ميان حلقه‌اي كه به انگشت كرده‌اند و خود انگشت قرار مي‌گيرند) نواخته مي‌شود.

در بخش‌هاي سازشناسي متون كهن موسيقي به‌سازي سه گوش، بيرون ساعد، با سطحي مجرد تنها، داراي هفتاد و دو وتر آن يك كوك مي‌گرفته با تاري از ابريشم و گاه از روده و گاه از مفتول سيم اشارت رفته‌است كه همانند چنگ نواخته مي‌شده‌است. قانون از سازهايي است كه از كهن در موسيقي ايراني به كار مي‌رفته و توانايي بيان گوشه‌هاي موسيقي ايراني را دارد؛ ولي مدت مديدي است كه در سرزمين ما ناشناخته مانده، در حالي كه در كشورهاي همجوار سال‌ها است كه ازاين ساز استفاده شده‌است. كمابيش از نيم قرن پيش تاكنون، موسيقي‌دانان ايراني به اجراي اين ساز روي آورده‌اند.

كانن شكلي از يك قطعه موسيقي، ساخته شده تحت قواعد پيچيده‌اي كه يك بخش ملودي بتواند پس از پاسي از زمان، به فاصله همصدا، اكتاو، يا فاصله‌هاي جز آن، توسط بخش‌هاي ديگر تقليد شود.

در موسيقي يونان قديم، kanon نام مونوكورد است و اينك براي نشان دادن «قانون» هاي فيزيك صوت در آزمايشگاه‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

يك «پسالتري» (psaltery) نوعي ساز كه توسط اروپاييها از شرق گرفته شده و مشتق از كلمه «قانون» (qanun) عربي است. اين كلمه و نه الزاماً ساز از ريشه kanon يوناني آمده‌است. در حجاري ستونهاي كليساي جامع سانتياگو، مي‌توان ساز canon,mezzo canon قانون متوسط را مشاهده كرد.

(qanun) Kanun نام عربي براي سازي شبيه به پسالتري به شكل ذوزنقه و با تعداد زيادي سيم است (۶۴ سيم در قرن ۱۴). اين كلمه در يونان قديم (به اين شكل Kanon) به معناي مونو كورد به كار مي‌رفته و آن دستگاهي است كه در آزمايشگاه صوت‌شناسي مورد استفاده قرار مي‌گرفته‌است. نام قانون در اوايل سدهٔ دهم ميلادي در كتاب شب‌هاي عرب آمده‌است. اين ساز بعدها به اروپا برده شد (احتمالاً در قرن يازدهم).